Theo ông Phạm Xuân Thanh, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử thành phố, sau 138 năm chia tách kể từ ngày 11/9/1887, tỉnh Hải Phòng (trước kia) được thành lập trên một phần đất của tỉnh Hải Dương, việc hợp nhất thành phố Hải Phòng và tỉnh Hải Dương thành thành phố Hải Phòng mới, về mặt lịch sử, chính là sự trở lại cội nguồn, cùng chung gốc xứ Đông xưa của người Hải Phòng và người Hải Dương nhưng với một vị thế mới của một thành phố lớn thứ ba cả nước - thành phố Cảng, công nghiệp, văn minh, hiện đại, đang tràn đầy khát vọng phát triển trở thành thành phố tiêu biểu ở Đông Nam Á và thế giới.

Do cùng chung nguồn cội nên nền văn hóa của người Hải Phòng và người Hải Dương luôn có mối liên kết chặt chẽ, thể hiện như, Hải Phòng và Hải Dương đều là địa bàn tụ cư, sinh sống của người nguyên thủy thời tiền sử từ thời đá cũ đến sơ kỳ đồ đồng; của người Việt từ thời kỳ các vua Hùng dựng nước cho đến ngày nay. Vùng đất và con người nơi đây đã góp phần quan trọng tạo dựng nên nền văn minh sông Hồng của người Việt. Đồng thời, cùng chung tay bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam giàu lòng yêu nước, thương nòi, đoàn kết, có tinh thần cố kết cộng đồng trong đánh giặc ngoại xâm; cần cù, sáng tạo trong lao động, sản xuất; dân chủ, nhân văn, uống nước nhớ nguồn trong phong cách và lối sống, phong tục, tập quán.

Ngoài ra, cùng chung tay xây dựng nên truyền thống hiếu học, vùng đất văn hiến của quốc gia với 486 vị đậu tiến sĩ của Hải Dương và 103 vị đậu tiến sĩ của Hải Phòng thời phong kiến - dẫn đầu cả nước, với 15 trạng nguyên làm rạng danh vùng đất địa linh, nhân kiệt; với các danh nhân văn hóa lớn như: Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, 1 trong 10 vị tướng lừng danh của lịch sử thế giới; Nguyễn Trãi, danh nhân văn hóa thế giới, Chu Văn An, người thầy của muôn đời, danh nhân văn hóa thế giới; Nguyễn Bỉnh Khiêm, nhà hiền triết, nhà thơ, bậc sư biểu, đỉnh cao trí tuệ Việt Nam thế kỷ thứ 16…

Trong tiến trình lịch sử, nhất là từ cuối thế kỷ thứ 19 đến nay, trên nền tảng nền văn hóa Việt Nam đã luôn mở cửa, giao lưu, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, làm giàu nền văn hóa Việt, làm nên bản sắc văn hóa của cư dân miền biển - đi đầu trung dũng - quyết thắng trong chiến đấu; năng động, sáng tạo trong dựng xây; phóng khoáng, hào sảng, trọng nghĩa trong giao tiếp, tràn đầy khát vọng chinh phục biển khơi. cả hai địa phương Hải Phòng và Hải Dương (cũ) cùng chung tay gìn giữ, bảo tồn và phát huy kho tàng di sản văn hóa vật thể, di sản văn hóa phi vật thể, di sản tư liệu đồ sộ, đa dạng và phong phú với hàng ngàn di tích lịch sử, hàng trăm lễ hội truyền thống, lễ hội văn hóa đặc sắc; các làng nghề truyền thống; các di cảo của Nguyễn Trãi, Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm… Kho tàng di sản văn hóa này là niềm tự hào của thành phố Hải Phòng mới, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản, “biến” di sản trở thành nguồn lực phục vụ yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới.

Sau hợp nhất, thành phố Hải Phòng mới hiện bảo tồn và phát huy kho tàng di sản văn hóa vật thể, di sản văn hóa phi vật thể, di sản tư liệu đồ sộ, đa dạng và phong phú với hàng nghìn di tích, trong đó có 1 di sản thiên nhiên thế giới, 9 di tích quốc gia đặc biệt, hơn 260 di tích quốc gia; 33 bảo vật quốc gia cùng hàng trăm lễ hội truyền thống, lễ hội văn hóa đặc sắc; các làng nghề truyền thống; các di cảo của các bậc tiền nhân.

Đồng chí Trần thị Hoàng Mai, Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Hải Phòng chia sẻ, việc hợp nhất thành phố Hải Phòng và tỉnh Hải Dương (cũ) thành thành phố Hải Phòng mới đã tạo nên diện mạo mới, vừa thống nhất bản sắc văn hóa xứ Đông xưa, vừa có đa dạng các sắc thái văn hóa riêng. Trải qua nhiều cuộc thay đổi địa giới hành chính trong lịch sử, văn hóa làng, xã vẫn chứng minh được sức sống mạnh mẽ. Việc giữ được văn hóa làng là chìa khóa để bảo tồn văn hóa của toàn quốc gia nói chung, văn hóa thành phố Hải Phòng mới nói riêng.  Nhằm vừa phát huy được tối ưu hiệu năng quản lý sau khi tinh gọn, vừa bảo tồn được các giá trị văn hóa tồn tại lâu bền của địa phương, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ tham mưu thành phố lãnh đạo, chỉ đạo; đồng thời tăng cường hướng dẫn 114 xã, phường, đặc khu triển khai hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp bảo tồn và phát huy hiệu quả các giá trị văn hóa địa phương, tạo nên bức tranh sinh động, giàu bản sắc của văn hóa xứ Đông.

Một số mục tiêu nổi bật đề ra, như: Phấn đấu đến năm 2030 thành phố có thêm từ 5 đến 7 di tích được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt, di tích quốc gia; có thêm từ 25 đến 30 di tích xếp hạng cấp thành phố; xây dựng 2 hiện vật, nhóm hiện vật đề nghị công nhận bảo vật quốc gia; 2 đến 3 hồ sơ di sản văn hoá phi vật thể trình Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch ghi danh vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia; tiếp tục đẩy nhanh tiến độ thực hiện các nhiệm vụ, xây dựng hồ sơ khoa học đề nghị UNESCO vinh danh Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, Đại danh y- Thiền sư Tuệ Tĩnh.

Mỗi năm, các đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp thực hiện khoảng 500 chương trình biểu diễn, xây dựng khoảng 20 chương trình, vở diễn; 85% đến 90% số thôn, làng, tổ dân phố được công nhận là thôn, làng tổ dân phố văn hóa; 96% đến 98% số hộ gia đình được công nhận là gia đình văn hóa; cơ quan, đơn vị đạt chuẩn về đời sống văn hóa đạt 90%... Tới đây, Sở tham mưu thành phố phối hợp chặt chẽ với 2 tỉnh Quảng Ninh và Bắc Giang trình UNESCO xét công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tửc- Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là di sản thế giới.

VŨ DUYÊN